Cảnh thứ nhất: Trong buồng thêu
OANH OANH (Cùng con Hồng ra) - Từ lúc đêm qua nghe đàn đến giờ, người sao bạo bực thế này! Em rỗi đấy thì sang bên viện sách thăm cậu Trương, xem cậu ấy nói thế nào, về trả lời ta hay.
CON HỒNG - Con chả đi! Bà biết đến không phải chuyện bỡn!
OANH OANH - Cô không nói, bà biết sao được? Cứ việc sang!
CON HỒNG - Vâng thì con đi! (một mình) Cậu Trương ơi! Cậu ốm mà cô tôi đây nào có khoẻ! Vỉa:
Chưa từng chung chén loan phòng,
Lại còn nghe thiếng tơ đồng đêm sương!
Hát:
Phấn son lười cả điểm trang!
Đường kim, mũi chỉ không màng đến tay!
Buồn xuân đè nặng đôi mày!
Trái tim ai đó hoạ chữa được bệnh này cho ai!
(vào)
OANH OANH - Con Hồng đi rồi! Xem nó về nói ra làm sao!
Ngâm:
Chua chát mười phần khôn nói một!
Nhớ thương giây lát tưởng chừng năm!
(vào)
Cảnh thứ hai: Viện sách
CẬU TRƯƠNG - (ra) Thật là giết tôi! Tôi đã nhờ sư cụ sang nói tôi yếu nặng lắm, sao không thấy sai ai sang thăm tôi? Mệt quá! Ta cố ngủ lấy một chút! (ngủ)
CON HỒNG - (ra) Vâng lời cô tôi, sai tôi sang thăm cậu Trương. Tôi phải sang một lát mới được! Tôi nghĩ: giá không có cậu Trương, thì có còn đâu là tính mạng cả nhà!
Gặp tang quan Tướng,
Ở trọ am mây.
Một nhà cơn vạ gió tai bay
Tưởng chết cả về tay quân giặc!
Ơn cậu Trương viết thư một bức,
Cứu binh đâu lặp tức đến đùng đùng!
Trời đất kia vốn vẫn chí công,
Văn chương thế mới là hữu dụng!
Năm nghìn giặc, ví không trừ hết giống,
Một nhà này đâu còn sống đến nay?
Cô Oanh tôi với cậu Trương đây,
Duyên đôi lứa được sum vầy là phải!
Trách bà lớn đem lòng bạc bội,
Làm lỡ làng phận cải, duyên kim!
Xoá vợ chồng, bày chuyện anh em,
Để đôi trẻ ngày đêm uất ức,
Cậu buồn bã: sử kinh biếng nhác;
Cô thờ ơ: trang sức bỏ lười!
Cậu tóc mai sợi bạc mọc dài;
Cô vóc liễu dây đai thắt lỏng!
Cậu chữ nghĩa còn đâu trong bụng,
Cô chỉ kim không động đến tay!
Thơ đoạn trường, cô chép tờ mây;
Khúc ly hận, cậu lựa dây đàn nguyệt!
Trên đường tơ, dưới ngòi bút viết,
Đôi bên cùng tha thiết nỗi tương tư!
Chuyện giai nhân, tài tử ngày xưa,
Tưởng bịa đặt ai ngờ thật có!
Nhưng nghĩ cũng lạ thay cho họ:
Duyên dở dang còn bày đủ mọi trò!
Giá Hồng thì cứ việc chết co!
Thừa hơi sức mà to chuyện vậy!
Này đã đến rồi đây! Tôi lấy tý nước bọt, bấm thủng lần giấy bồi song, xem cậu ta làm gì ở trong phòng sách!
Thấm nước bọt, chọc thủng lần song giấy,
Nín tiếng hơi tôi dòm thấy rõ ràng:
Áo nát nhầu, khuôn mặt võ vàng,
Chắc hẳn giấc hoàng lương vừa mới tỉnh,
Thở hổn hển, vẻ người rám rỉnh!
Nỗi nằm suông cám cảnh khách đa tình!
Nào ai người sớm tối hầu quanh?
Cậu Trương nhỉ! Ốm chẳng chết, bực mình mà chết đó!
Thoa vàng giắt trên đầu, sẵn có,
Bút cầm tay tôi gõ cánh cửa ngoài!
CẬU TRƯƠNG - Ai đấy?
CON HỒNG :
Em đây sứ giả nhà trời,
Rắc tương tư xuống cho người trần gian!
(Cậu Trương mở cửa. Con Hồng vào)
CẬU TRƯƠNG - Đêm qua, đa tạ chị có lòng chỉ giáo, tôi xin ghi tạc không quên! Chỉ không biết cô có nói gì không?
CON HỒNG - (che miệng cười) Cô em ấy à? để em nói chuyện cho cậu nghe:
Đêm qua gió mát, trăng trong,
Canh khuya cô dặn rằng Hồng phải sang!
Đến bây giờ còn chửa điểm trang,
Miệng thì nhắc cậu cử Trương có đến nghìn lần!
CẬU TRƯƠNG - Cô đã có lòng thương, chị Hồng! Tôi có bức thư, không biết gửi sang có được không, ý tôi muốn phiền chị cầm về hộ!
CON HỒNG :
Thơ từ mà coi đến bây giờ,
Chắc là ngơ ngẩn, ngẩn ngơ mất ngày!
Nhưng rồi cô em giở mặt thét: Hồng! Chứ thư từ của ai mà mày dám đem về đây?
Ồ ra hỗn thật con này!
Rồi … xé tan, xé nát, xé ngay tức thì!
CẬU TRƯƠNG - Ồ không! Chắc cô không thế đâu! Chỉ có chị không chịu đem giùm về thôi! Chị cố giúp cho! Tôi xin biện vàng, lụa đền ơn chị!
CON HỒNG :
Này thôi đi ông cử kiết ơi!
Ông đừng khoe của nữa tôi phát phiền!
Đến đây tôi nào phải vị tiền,
Mà đem đồng công gõ đầu trẻ, ông báo đền cho xong?
Ví Hồng mà nhận lễ của ông,
Chắc ông coi nó cũng không ra người;
Khác đâu phường tựa cửa bán cười!
Cành đào dạn gió, ở ngoài tường hoa!
Em trẻ con, nhưng có chí khí mà!
Liệu lời cậu nói hoạ là em nghĩ lại cho!
Rằng: xin thương tôi thân phận học trò,
Quê người, đất khách, nằm co một mình.
CẬU TRƯƠNG - Xin vâng! Xin chị thương tôi thân phận nằm co một mình. Thưa chị! Thế đã được chưa?
CON HỒNG - Thế cũng chưa được! Nhưng thôi! Cậu viết đi, em đưa hộ cho. (Cậu Trương viết) Viết tốt a! Đọc em nghe nào!
CẬU TRƯƠNG - (Đọc) Trương Củng trăm lạy, dâng thư dưới gác Song Văn tiểu thư: "Hôm trước bà lớn lấy oán đền ơn, chúng tôi dẫu sống như chết! Sau khi tan tiệc, không sao nhắm được mắt! Từng mượn đường tơ, gửi lòng chua xót. Mà cũng để cho ai biết: Từ đây đi thì người không còn mà đàn cũng không còn! Nhân chị Hồng sang, lại dâng mấy chữ. Hoặc giả bên tường Đông, chàng Tống còn có nước sông Tây họ Trang! Nhân mạng việc to! Hoạ là trông lại. Xiết bao lo sợ, kính đợi tin sương. Gửi theo một bài thơ ngũ ngôn, cúi mong xem đến:
Thêm nặng gánh tương tư!
Ôm đàn ngồi gẩy vọng …
Mộng đẹp lúc đương thì,
Lòng xuân ai khỏi động?
Tình này chẳng xét soi,
Tiếng ấy thôi đừng trọng!
Chớ phụ nguyệt dương rầm.
Thương lấy hoa lồng bóng!
Trương Củng kính lậy"
CON HỒNG :
Tưởng rằng vuốt giấy ráp văn,
Ai ngờ đặt bút không cần nghĩ lâu!
Trên mấy lời rào trước đón sau;
Dưới bài thơ đủ tám câu luật Đường!
Viết buông tay, tay gấp vội vàng,
Gấp đi, gấp lại, gấp vuông chữ "Đồng".
Nhanh vô cùng! Thạo vô cùng!
Tài tình, láu lỉnh nhất trong một đời!
Tuy giả vờ tha thiết thế thôi!
Nhưng tầm thường đã dễ mấy người viết xong?
Cho hay "thơ tức là lòng",
Uyên ương: lại thấy ngoài phong chữ đề …
Cậu yên tâm, em lĩnh thư về,
Sẽ dò la ý tứ, liệu bề nên chăng,
Rồi ra sẽ có cách nói năng.
Rằng: con người gẩy đàn hôm qua ấy họ dặn rằng đưa lại thư này em xin đưa hộ cậu. Thế nhưng cậu nên lấy.
Trình cô! Công danh làm trọng, chớ để cho chí khí hao mòn!
Tay bẻ hoa, liệu mà vin cành quế cung trăng!
Chữ ông thánh dạy, chớ viết nhăng thư tình!
Chí chim hồng, đừng nản bởi tiếng Oanh!
Cánh bằng đừng để tơ mành vấn vương!
Ví một cô trướng rủ, màn buông,
Mà giá một người thềm ngọc, ngựa vàng giảm đi!
Rồi nay buồn, mai thảm ly bì,
Gầy gò, hốc hác, có hay gì cái ốm tương tư!
CẬU TRƯƠNG - Lời chị dạy chí phải, tôi xin kính nhớ suốt đời! Thế nhưng bức thư vừa rồi, chị Hồng, thế nào chị cũng để ý cho.
CON HỒNG - Cậu cứ yên tâm!
Ví bằng duyên chửa bén duyên,
Ngày đêm lo liệu em xin hết lòng!
Thưa này em đưa phải đến xong!
Ngọc đây mà chịu bỏ không dùng hay sao?
Uốn ba tấc lưỡi ngọt ngào,
Đem tâm sự cậu nói vào cô hay!
Thế nào chẳng chóng thì chày,
Con người ấy cũng có ngày sang thăm!
(vào)
CẬU TRƯƠNG - Hồng nó đem thư đi rồi! Không phải tôi nói khoác, phong thư ấy là một đạo bùa yêu! Mai nó trả lời, tất có cái hay đó.
Thơ hay không được gió bay,
Người tiên đâu dễ cưỡi mây xuống đời!