Một cảnh: Quán trọ
CẬU TRƯƠNG - (cùng Hề ra) Từ Bồ Đông ra đi đến đây đã ba mươi dặm! Trước mặt là quán Thảo Kiều. Ta nay vào trọ một đêm, ngày mai đi sớm.
Con ngựa này sao lại cứ không chịu đi thế này!
Đau lòng trông lại cảnh xưa:
Trời chiều mây bạc rừng thưa lá vàng,
Gió mau đàn nhạn bay ngang.
Người buồn ngựa cũng ngại đường chẳng đi.
Vết sầu chồng chất đầm đìa,
Vỗ đầu thử hỏi đêm gì đêm nay?
Đêm qua đệm thuý hương bay,
Nhích mình kề má luồn tay gối đầu,
Dưới đèn tỉ mỉ nhìn nhau,
Càng nhìn càng thấy mọi mầu mọi tươi,
Tóc mây lược ngọc ngang cài,
Rõ vành trăng mới chân trời mọc lên!
Này đã đến rồi đây. Chủ quán đâu? Chủ quán!
CHỦ QUÁN - (ra) Quán Thảo Kiều nhà cháu, bẩm quan! lịch sự có tiếng. Xin mời quan vào nghỉ phòng đầu.
CẬU TRƯƠNG - Hề đâu! Tháo yên cương cho ngựa. Thắp đèn đây. Ta không cần cơm cháo chi hết. Chỉ cần nằm nghỉ thôi.
HỀ - Con cũng mệt quá. Cần phải nằm nghỉ. (Trải nệm lên giường. Đi ngủ trước)
CẬU TRƯƠNG - Đêm nay thì ma ngủ nào mà ám ảnh được mắt mình!
Lạ nhà tựa gối ngồi chong,
Bốn bề nghe rộn tiếng trùng nỉ non.
Giục cho lòng khách thêm buồn,
Phập phồng động giấy gió lùa qua song.
Bao giờ cho đỡ lạnh lùng?
Chăn đơn lại mới nằm không một mình.
(Nằm ngủ … Trằn trọc ngủ không được … Lại nằm ngủ … Ngủ say … Chiêm bao … Tự hỏi mình):
Rõ ràng là tiểu thư. Trời ơi! Tôi ở đâu thế này? Tôi thử đứng dậy nghe coi. (Lắng nghe)
Tiếng hát trong màn:
Qua mấy quãng đồng không mông quạnh,
Trái tim non đập mạnh liên hồi.
Thở không ra tưởng đứt hơi.
Mau mau theo đuổi hoạ thời kịp chăng.
CẬU TRƯƠNG - Rõ ràng là tiếng tiểu thư. Không biết đuổi theo ai? Để tôi nghe thử lại coi.
Tiếng hát trong màn:
Trông dặm liễu bạn vừa lên ngựa,
Lòng này đà chết nửa vì ai!
Như ngây như dại cả người,
Những là khóc đứng, khóc ngồi không xong.
Kể từ lúc vầng hồng sắp lặn,
Tủi thân càng thêm giận cho thân!
Xác ve gầy hẳn mấy phần,
Lệ sầu ướt đẫm mấy lần áo thay.
Cơ cực ấy thân này đã trải …
CẬU TRƯƠNG - Phải đó em! Thế nhưng em ở đâu đấy? (Lại nghe)
Tiếng hát trong màn:
Mối nhân duyên vừa mới bắt đầu,
Công danh làm dở dang nhau,
Gán cho ôm lấy mối sầu biệt ly!
Lối viện sách oanh đi cú lại.
Nỗi nhớ thương vừa mới dãn dần!
Đường trường gió giục mây vần,
Lưới sầu lại vướng biết lần sao ra?
CẬU TRƯƠNG - Lòng em thế nào thì lòng tôi cũng thế! Chua xót biết là bao nhiêu! (thở dài, lại lắng nghe)
Tiếng hát trong màn:
Làn sóng biếc bao la sương bạc,
Lớp khói xanh lác đác lá vàng!
Càng nhìn phong cảnh càng thương.
Cao cao, thấp thấp, bước đường quanh quanh!
Trận gió thổi năm canh hiu hắt,
Tiếng dế kêu bốn mặt âm thầm!
Canh khuya thân thiếp dãi dầm!
Quê người biết bạn ăn nằm nơi nao?
CẬU TRƯƠNG - Tôi ở đây! Vào đây em ơi! (chợt tỉnh) Trời ơi! Đây là đâu thế này? (nhìn quanh). À phải! Đây là quán Thảo Kiều! (gọi Hề. Hề ngủ say. Không đáp. Lại nằm ngủ. Trằn trọc ngủ không được … Ngồi dậy nhìn quanh ngẫm nghĩ) không biết bây giờ là mấy giờ rồi?
Phải mưa chiều vùi lấp tiếng trùng?
Hay gió mai đang thổi trăng trong xế tàn?
Buồng khuya nín thở nhịn than!
Đêm dài dằng dặc kéo tràn như năm!
Phải chi quá chén rượu tăm,
Tỉnh ra chẳng biết mình nằm nơi nao!
(Lại ngủ, lại chiêm bao)
OANH OANH - (gõ cửa) Mở cửa, mở cửa!
CẬU TRƯƠNG - Ai gõ cửa đấy! Quái! Tiếng con gái! Mình chớ có mở!
Phải người thì nói phân minh!
Phải ma thì biến cho nhanh kẻo mà!
OANH OANH - Em đây mà! Mở cửa mau!
CẬU TRƯƠNG - (mở cửa đón nàng vào)
Nắm áo là nhìn kỹ thì ra,
Phải ai đâu. Lại chính là cô em! Cô em!
OANH OANH - Em nghĩ anh đi rồi, em có sống làm sao được! Cho nên theo đến đây để cùng đi với anh!
CẬU TRƯƠNG - Thế thì quý hoá quá! Mấy người nghĩ được như em!
Có công lặn lội, theo tìm,
Đường xa sao chẳng mặc thêm áo dầy?
Hài thêu, sương ướt bùn lầy,
Bàn chân đi vội chắc chầy da non!
Nào khi lòng rượi rượi buồn,
Quên ăn, biếng ngủ, mất giòn, kém xinh.
Hoa rơi ai kẻ thương tình?
Mình sầu, có kẻ thương mình là ta.
Vừa gần sao đã vội xa,
Nghĩ lòng ai khỏi xót xa bồn chồn?
Chăn đơn, gối chiếc, lầu son,
Loan đôi gió rẽ trăng tròn mây che.
Đời người khổ nhất biệt ly!
Thương nhau nghìn dặm ra đi một mình …
Gan rầu ruột héo sao đành!
Thà rằng dứt đứt ân tình còn hơn.
Phen này trăng khuyết hoa tàn,
Sợ khi trâm gẫy, bình tan nửa đường.
Giầu sang em cũng chẳng màng!
Anh hào em cũng coi thường như không!
Cùng em tôi đã quyết lòng!
Sống chung một gối chết chung một mồ!
(Quân giặc ra, cậu Trương hoảng hốt)
QUÂN GIẶC - Vừa thấy một đứa con gái qua đò, không biết nó đi đâu rồi. Bật hồng mau! Nó chạy vào trong quán này! Đem nộp ra đây! Đem nộp ra đây.
CẬU TRƯƠNG - Làm thế nào bây giờ. Em hãy lánh vào phía sau. Mặc tôi với chúng. (Oanh Oanh vào)
Chùa Phổ Cứu bốn bề vây kín.
Thật đem gươm mà chẹn cổ ta
Trời sinh những giống gian tà …
QUÂN GIẶC - Hắn là con gái nhà nào, mà anh dám chứa chấp?
CẬU TRƯƠNG :
Em chớ nói, hãy lánh ra đàng ấy!
Đỗ tướng quân chúng mày biết đấy!
Tiếng anh hùng lừng lẫy ai tầy!
Kìa đương phi ngựa bạch lại đây,
Chốc sẽ thấy rừng thây xương máu!
(Quân giặc sợ hãi kéo nhau chạy. Cậu Trương ôm lấy Hề)
Em! Hú vía nhỉ?
HỀ - Thưa cậu sao ạ?
CẬU TRƯƠNG - (tỉnh giấc bẽn lẽn) Trời ơi! Thì ra một giấc chiêm bao lớn! Hãy mở cửa ra coi nào! Chỉ thấy sương mù đầy đất, mây mỏng ngang trời, trăng bàng bạc chưa tàn, sao mai mới mọc …
Cành cao chưa động đàn chim sẻ!
Gối chiếc khôn tròn giấc mộng loan!
Xanh rờn liễu phủ ngang tường!
Vắng tanh cửa đóng đêm sương mịt mùng!
Rì rào lá rụng rừng phong!
Lờ mờ vầng nguyệt dòm song lưng trời!
Bóng tre: rồng ngược rắn xuôi!
Khách tiên giấc quế hồn mai mơ màng!
Tiếng trùng rền rĩ kêu thương.
Nhịp chầy uể oải nện vang ngoài thành!
Thảm thay là tấm ly tình.
Tiếc thay là giấc mộng lành đêm qua.
Rầy rầy đắm nguyệt say hoa.
Trông vời người ngọc biết là đi đâu.
HỀ - Trời đã gần sáng! Đi sớm lấy độ đường! Con xin dong đóm đi trước!
CẬU TRƯƠNG :
Cành dương tha thướt buông chùng …
Đoái trông thêm bận tấm lòng hôm mai!
Nước khe róc rách chẩy xuôi …
Vẳng nghe còn tưởng tiếng người khóc than!
Chập chờn trăng xế đèn tàn …
Nỗi buồn chất lại tim gan đã đầy!
Sầu xưa đổ lôn hận dầy.
Gỡ càng thêm rối! Gột ngày nào phai?
Trừ đem bút giấy thay lời.
Trăm thương nghìn nhớ ai người biết cho? …